Badania i ocena jakości wód powierzchniowych wykonywane są w ramach systemu Państwowego monitoringu środowiska. Ocena stanu wód powierzchniowych w 2013 r. obejmuje jednolite części wód objęte badaniami monitoringowymi w latach 2011-2013. Zgodnie z zaleceniami GIOŚ w wybranych przypadkach do oceny niektórych elementów wykorzystano dane uzyskane w 2010 r.

Ocena została sporządzona na podstawie zweryfikowanego zbioru danych monitoringowych pochodzących z lat 2011-2013 i nie uwzględnia wyników mało wiarygodnych, uzyskanych w warunkach odbiegających od normalnych, a także wyników będących wynikiem powtarzalnych zjawisk charakterystycznych dla ocenianej jednolitej części wód.
W latach 2011-2013 monitoring wód powierzchniowych w województwie podkarpackim prowadzony był na podstawie „Programu Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2010-2012” i Aneksu Nr 1 do Programu, oraz na podstawie „Programu Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2013-2015” zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

W związku z planowaną nowelizacją rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011), w 2014 r. Główny Inspektor Ochrony Środowiska zalecił sporządzenie oceny za 2013 r. według nowej metodyki. Wykonana ocena uwzględnia zmiany wprowadzone do w/w rozporządzenia oraz weryfikację oceny jednolitych części wód monitorowanych w latach 2011-2012.

Podstawą wykonania oceny był projekt rozporządzenia o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych i wytyczne zawarte w opracowanym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska projekcie „Poradnika do monitoringu wód powierzchniowych”.

W ocenie stanu wód zastosowano procedurę dziedziczenia oceny, która polega na przeniesieniu do aktualnej oceny wyników klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych i oceny stanu chemicznego z lat poprzednich (w ocenie za 2013 z lat 2011-2012) w przypadku, gdy jednolita część wód nie została objęta monitoringiem w 2013 r., bądź była nim objęta w węższym zakresie. Dziedziczeniu nie podlegają te elementy, które badane są w każdym roku cyklu badawczego. W zakresie tych elementów odziedziczone oceny aktualizowane są o dane najnowsze. Ocena stanu wód za 2013 r. uwzględnia ocenę stanu wód na obszarach chronionych.

W 2013 r. dokonano oceny stanu wód dla 96 jednolitych części wód rzecznych, w tym 48 naturalnych i 45 silnie zmienionych części wód oraz 3 silnie zmienionych jednolitych części wód będących zbiornikami zaporowymi. W dwóch przypadkach (JCWP Kłopotnica i JCWP Sanoczek) ocena dotyczyła wyłącznie oceny wód na obszarach chronionych.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie wykonał badania wód w rzekach i zbiornikach zaporowych ogółem w 108 punktach pomiarowo-kontrolnych, w których został zrealizowany program monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, monitoringu obszarów chronionych lub monitoringu badawczego. Program monitoringu diagnostycznego zrealizowano w 36 reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych położonych w 36 jednolitych częściach wód powierzchniowych w tym w 2 zbiornikach zaporowych.

Ocenę stanu wód powierzchniowych wykonuje się na podstawie wyników klasyfikacji stanu ekologicznego (lub potencjału ekologicznego dla wód silnie zmienionych i sztucznych) i stanu chemicznego uzyskanych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym.

Stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych (potencjał ekologiczny w przypadku wód silnie zmienionych i sztucznych) określa się na podstawie badań elementów biologicznych (fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe, fitoplankton), oraz na podstawie elementów wspierających, czyli elementów elementy hydromorfologicznych i elementów fizykochemicznych.

Stan ekologiczny jednolitej części wód klasyfikuje się nadając jej jedną z pięciu klas jakości: I klasa – stan bardzo dobry, II klasa – stan dobry, III klasa – stan umiarkowany, IV klasa – stan słaby, V klasa – stan zły. W przypadku potencjału ekologicznego I klasa oznacza maksymalny potencjał, II klasa – dobry potencjał, III klasa – umiarkowany potencjał, IV klasa – słaby potencjał i V klasa – zły potencjał ekologiczny.

Stan chemiczny (dobry lub poniżej dobrego) określany jest na podstawie wyników badań substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeń chemicznych, prowadzonych w reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych w odniesieniu do środowiskowych norm jakości określonych w projekcie rozporządzenia o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.

Projekt w/w rozporządzenia nie zakłada zmian w zakresie środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych w porównaniu z obowiązującymi przepisami.

W przypadku, gdy jednolita część wód powierzchniowych znajduje się w obszarze chronionym, ocenę stanu wód (stan/potencjał ekologiczny i stan chemiczny) wykonuje się dodatkowo w punkcie monitoringu obszarów chronionych uwzględniając jednocześnie ocenę spełniania wymagań dodatkowych określonych dla obszaru chronionego. Ocena ostateczna jednolitej części wód położonej w obszarze chronionym polega na porównaniu wyników oceny uzyskanej w punkcie reprezentatywnym (arkusz STAN_ocena_JCW w zeszycie z oceną) oraz oceny wykonanej w punkcie monitoringu obszarów chronionych (arkusz MOC_ocena_ppk w zeszycie z oceną ). Ostateczna ocena stanu jednolitej części wód determinowana jest zawsze przez gorszy z uzyskanych stanów.

Ocenę stanu jednolitych części wód wykonuje się także, gdy brak jest klasyfikacji jednego z elementów składowych oceny stanu wód, a stan/potencjał ekologiczny lub stan chemiczny osiągnął stan niższy niż dobry lub nie zostały spełnione wymagania dodatkowe określone dla obszarów chronionych. Stan wód oceniany jest wówczas jako zły.

Ocena stanu wód w województwie podkarpackim w 2013 r. została wykonana łącznie dla 96 jednolitych części wód powierzchniowych, w tym 53 części wód zostało ocenionych na podstawie kompletu elementów składowych oceny, tj. wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego (w dwóch jednolitych częściach wód (Kłopotnica i Sanoczek) wykonano ocenę stanu wód wyłącznie dla obszarów chronionych przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę pitną). Łącznie stan wód określono w 74 jednolitych częściach wód. Stan dobry charakteryzował 28,4 % jednolitych części wód, natomiast stan zły stwierdzono w 71,6 % jednolitych części wód.

Jedną z zasad projektowania sieci monitoringu wód powierzchniowych, jest zasada lokalizacji punktu reprezentatywnego w jednolitej części wód, zapewniająca realizację kilku programów monitoringu jednocześnie, w tym programów monitoringu obszarów chronionych. W idealnej sytuacji ocena stanu jednolitej części wód występującej na obszarze chronionym jest możliwa na podstawie danych uzyskanych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym. Wszystkie jednolite części wód z obszaru województwa podkarpackiego objęte oceną w 2013 r., występują w co najmniej jednym z wymienionych obszarów chronionych:

1. Obszary chronione przeznaczone do zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia (17 JCWP objętych oceną w ramach wymienionych obszarów chronionych),
2. Obszary ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (37 JCWP objętych oceną w ramach wymienionych obszarów chronionych),
3. Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywoływaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (91 JCWP objętych oceną w ramach wymienionych obszarów chronionych),
4. Obszary chronione przeznaczone do celów rekreacyjnych w tym kąpieliskowych (4 JCWP objęte oceną w ramach wymienionych obszarów chronionych).

Spośród wszystkich jednolitych części wód objętych oceną w 2013 r., 94 jednolite części wód występują na obszarach chronionych dla których określono wymagania dodatkowe.

Wyniki oceny spełniania wymagań dodatkowych określonych dla jednolitych części wód powierzchniowych w monitoringu obszarów chronionych w 2013 r. przedstawiono tab. 1.

Tab. 1. Wyniki oceny spełnienia wymagań dodatkowych określonych dla jednolitych części wód rzecznych w monitoringu obszarów chronionych w 2013 r. (źródło: [5])

Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych w obszarach chronionych przedstawiono na rys.1.

Rys. 1. Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących w obszarach chronionych

Szczegółowe zestawienie danych monitoringowych (dane z ppk reprezentatywnych oraz dane z ppk monitoringu obszarów chronionych), na podstawie których wykonana została ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych, uwzględniająca ocenę stanu wód w obszarach chronionych oraz procedurę dziedziczenia oceny, zestawione zostały w tabeli 1.

Tabela 1. Zestawienie tabelaryczne danych do oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych, uwzględniającej ocenę stanu wód w obszarach chronionych oraz procedurę dziedziczenia oceny – ocena za 2013 r.

UWAGA! Do poprawnego wyświetlenia akusza xlsx. wymagane jest oprogramowanie Microsoft Office Excel lub darmowa aplikacja Microsoft Office Excel Viewer (wersja 2007 lub wyższa).