Ocena stanu wód powierzchniowych w 2014 r.
Badania i ocena jakości wód powierzchniowych wykonywane są w ramach systemu Państwowego monitoringu środowiska. Ocena stanu wód powierzchniowych w 2014 r. została wykonana w zakresie wynikającym ze zrealizowanego w 2014 r. programu badawczego, z uwzględnieniem zasady dziedziczenia oceny i obejmuje jednolite części wód badane w latach 2012-2014. W wybranych jednolitych częściach wód do oceny stanu wykorzystane zostały aktualne wyniki monitoringu diagnostycznego z 2011 r.
W latach 2011-2014 monitoring wód powierzchniowych w województwie podkarpackim prowadzony był na podstawie „Programu Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2010-2012” i Aneksu Nr 1 do Programu, oraz na podstawie „Programu Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2013-2015” zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Ocena stanu wód rzecznych została sporządzona na podstawie zweryfikowanego zbioru danych monitoringowych z lat 2012-2014 i w wybranych przypadkach z roku 2011. Weryfikację wyników pomiarów wykonano w zakresie spełniania wymagań jakościowych, kompletności serii wyników, wykluczenia wyników mało wiarygodnych, uzyskanych w warunkach odbiegających od normalnych. Uwzględniono również zjawiska powtarzalne, charakterystyczne dla ocenianej jednolitej części wód i geogeniczny charakter stężeń wybranych wskaźników jakości wód. Z uwagi na niekompletność zbioru danych uzyskanych w 2014 r. w ppk Dopływ spod Góry Czarnej – Przysietnica, w JCWP Stobnica do Łądzierza nie wykonano pełnej oceny stanu wód w obszarze chronionym. Pobór próbek wody uniemożliwiły utrzymujące się przez znaczny okres czasu niskie stany wód w cieku.
Podstawą wykonania oceny jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1482).
W ocenie stanu wód zastosowano procedurę dziedziczenia oceny. Procedura ta polega na przeniesieniu do aktualnej oceny wyników klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych i oceny stanu chemicznego z lat poprzednich (w ocenie za 2014 r. z lat 2012-2013 i dla wybranych części wód z 2011 r.) wówczas, gdy jednolita część wód nie została objęta monitoringiem w 2014 r. lub była nim objęta w mniejszym zakresie. Dziedziczeniu nie podlegają wyniki oceny elementów jakości wód, które są monitorowane w każdym roku cyklu badawczego. W zakresie tych elementów, oceny aktualizowane są o dane najnowsze. Zastosowanie dziedziczenia jest możliwe przy jednoczesnym zachowaniu terminów ważności wyniku. Przyjmuje się, że dziedziczone mogą być wyniki nie starsze niż 6 lat, przy czym w przypadku uznania jednolitej części wód za zagrożoną niespełnieniem celów środowiskowych lub objęcia jej z innych przyczyn monitoringiem operacyjnym, okres ważności danych biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych (w każdym przypadku w zakresie wskaźników wybranych do monitoringu operacyjnego) skraca się do 3 lat.
W ocenie stanu wód za 2014 r. zostały uwzględnione wyniki oceny stanu wód na obszarach chronionych. Monitoring obszarów chronionych służy ocenie dodatkowych wymagań określonych w ramach ustalenia przez zarządzającego wodami w Polsce celów środowiskowych.
W 2014 r., na podstawie wyników badań wód, uzyskanych w ramach realizacji programu monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, monitoringu obszarów chronionych lub monitoringu badawczego w reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych i punktach monitoringu obszarów chronionych, wykonano ocenę stanu wód dla 91 jednolitych części wód rzecznych, w tym 43 naturalnych i 45 silnie zmienionych oraz 3 silnie zmienionych jednolitych części wód rzecznych będących zbiornikami zaporowymi.
Ocenę stanu wód powierzchniowych wykonuje się na podstawie wyników klasyfikacji stanu ekologicznego (lub potencjału ekologicznego dla wód silnie zmienionych i sztucznych) i stanu chemicznego uzyskanych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym.
Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych określa się na podstawie badań elementów biologicznych (fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe, fitoplankton, ichtiofauna) i wspierających elementów hydromorfologicznych i fizykochemicznych. Stan ekologiczny jednolitej części wód klasyfikuje się nadając jej jedną z pięciu klas jakości: I klasa – stan bardzo dobry, II klasa – stan dobry, III klasa – stan umiarkowany, IV klasa – stan słaby, V klasa – stan zły. W przypadku potencjału ekologicznego I klasa oznacza maksymalny potencjał, II klasa – dobry potencjał, III klasa – umiarkowany potencjał, IV klasa – słaby potencjał i V klasa – zły potencjał ekologiczny.
Stan chemiczny (dobry lub poniżej dobrego) określany jest na podstawie wyników badań substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeń chemicznych, wykonanych w reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych, w odniesieniu do środowiskowych norm jakości określonych w rozporządzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.
Stan jednolitej części wód powierzchniowych ocenia się przez porównanie wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Jednolita część wód powierzchniowych jest oceniana jako będąca w dobrym stanie, jeśli równocześnie jej stan/potencjał ekologiczny jest co najmniej dobry i stan chemiczny jest dobry. W pozostałych przypadkach jednolitą część wód ocenia się jako będącą w złym stanie.
Jeśli jednolita część wód powierzchniowych uznana została jako obszar chroniony lub znajduje się w obszarze chronionym, klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i ocenę stanu wód wykonuje się dodatkowo w punkcie monitoringu obszarów chronionych, uwzględniając jednocześnie ocenę spełniania wymagań dodatkowych określonych dla danego obszaru chronionego. Ocena stanu takiej jednolitej części wód polega na porównaniu wyniku oceny uzyskanego w punkcie reprezentatywnym (Tab.2 – arkusz STAN_ocena_JCW w zeszycie z oceną) i oceny wykonanej w punkcie monitoringu obszarów chronionych (Tab.2 – arkusz MOC_ocena_ppk w zeszycie z oceną). Ostateczna ocena stanu jednolitej części wód determinowana jest zawsze przez gorszy z uzyskanych stanów.
Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych w obszarach chronionych przedstawiono na rys.1.
Rys. 1. Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących w obszarach chronionych
Ocenę stanu jednolitych części wód wykonuje się również, gdy brak jest klasyfikacji jednego z elementów składowych oceny stanu wód, a stan/potencjał ekologiczny lub stan chemiczny osiągnął stan niższy niż dobry lub nie zostały spełnione wymagania dodatkowe określone dla obszarów chronionych. Stan wód oceniany jest wówczas jako zły.
W 2014 r. ocenie stanu wód w województwie podkarpackim poddano 91 jednolitych części wód powierzchniowych, w tym 57 części wód zostało ocenionych na podstawie kompletu elementów składowych oceny, tj. wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. W jednolitych częściach wód „Sanoczek” i „Hoczewka” wykonano ocenę stanu wód wyłącznie dla obszaru chronionego przeznaczonego do zaopatrzenia ludności w wodę pitną.
Stan wód określono dla 76 jednolitych części wód. Stan dobry charakteryzował 25 % jednolitych części wód, natomiast stan zły stwierdzono w 75 % ocenianych jednolitych części wód.
W klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego 10 jednolitych części wód rzecznych poddanych ocenie w 2014 r. zostały uwzględnione wyniki badań ichtiofauny wykonanych w 2014 r., przekazane przez GIOŚ. Klasyfikacja elementu biologicznego „ichtiofauna”, zastosowanego w ocenie stanu wód za 2014 r., opiera się na dwóch wskaźnikach:
- wskaźniku EFI+, obrazującym strukturę zespołów ryb występujących w ocenianej jednolitej części wód,
- wskaźniku diadromicznym IRS_D, związanym z występowaniem ryb dwuśrodowiskowych i odzwierciedlającym wpływ antropogenicznych zaburzeń ciągłości rzeki.
W prawie wszystkich jednolitych częściach wód objętych oceną ichtiofauny w 2014 r. (przy uwzględnieniu zasady dziedziczenia oceny) stwierdzono obecność mniej niż połowy występujących historycznie gatunków ryb dwuśrodowiskowych, co skutkuje obniżeniem klasy stanu/potencjału ekologicznego wód ustalonej na podstawie wskaźnika EFI+. Ostatecznie, wprowadzenie w 2014 r. do oceny stanu wód ichtiofauny spowodowało obniżenie klasy stanu/potencjału ekologicznego dla 6 jednolitych części wód, a w przypadku czterech części wód: Wisłoka do Reszówki, Krempna, Wisłok do zbiornika Besko i Łukawica wpłynęło na zmianę oceny stanu wód z dobrego na zły.
Projektując sieć monitoringu wód powierzchniowych dąży się do tego, aby lokalizacja punktu reprezentatywnego w jednolitej części wód zapewniała realizację kilku programów monitoringu jednocześnie, w tym programów monitoringu obszarów chronionych. W idealnej sytuacji ocena stanu jednolitej części wód występującej na obszarze chronionym jest możliwa na podstawie danych uzyskanych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym. Wszystkie jednolite części wód z obszaru województwa podkarpackiego objęte oceną
w 2014 r., występują w co najmniej jednym z wymienionych obszarów chronionych:
- Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód powierzchniowych przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę pitną (16 JCWP objętych oceną),
- Obszary ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (38 JCWP objęte oceną),
- Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywoływaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (84 JCWP objęte oceną),
- Obszary chronione przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (4 JCWP objęte oceną).
Spośród wszystkich jednolitych części wód objętych oceną w 2014 r., 89 jednolitych części wód występuje na obszarach chronionych, dla których zostały określone wymagania dodatkowe.
Wyniki oceny spełniania wymagań dodatkowych określonych dla jednolitych części wód powierzchniowych w monitoringu obszarów chronionych w 2014 r. przedstawiono w tab. 1.
Tab. 1. Wyniki oceny spełnienia wymagań dodatkowych określonych dla jednolitych części wód rzecznych
w monitoringu obszarów chronionych w 2014 r.
Szczegółowe zestawienie danych monitoringowych (dane z ppk reprezentatywnych oraz dane z ppk monitoringu obszarów chronionych), na podstawie których wykonana została ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych, uwzględniająca ocenę stanu wód w obszarach chronionych procedurę dziedziczenia oceny, zestawione zostały w tabeli 2.
UWAGA! Do poprawnego wyświetlenia akusza xlsx. wymagane jest oprogramowanie Microsoft Office Excel lub darmowa aplikacja Microsoft Office Excel Viewer (wersja 2007 lub wyższa).
