Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach systemu Państwowego monitoringu środowiska wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. – Prawo wodne. Do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska należy wykonywanie badań wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych.

Podstawą oceny stanu wód w 2012 r. jest realizacja Programu Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2010-2012 i Aneksu Nr 1 do Programu, zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Ocenę stanu jednolitych części wód rzecznych wykonano na podstawie:

oraz „Wytycznych dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska w sprawie: wykonania weryfikacji oceny jednolitych części wód powierzchniowych (rzek, zbiorników zaporowych, wód przejściowych i przybrzeżnych) za lata 2010 i 2011, sporządzenia oceny dla jcw ww. kategorii za rok 2012”, opracowanych w GIOŚ i zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Zgodnie z Wytycznymi GIOŚ, w ocenie stanu jednolitych części wód rzecznych za 2012 r. zastosowane zostało dziedziczenie oceny, czyli przeniesienie wyników klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych i oceny stanu chemicznego z lat 2010-2011 r. w przypadku, gdy jednolita część wód nie była objęta monitoringiem w 2012 r. oraz aktualizacja wykonanej oceny o wyniki monitoringu wód powierzchniowych uzyskane w 2012 r. Prezentowane tabele 1-4 zawierają więc zbiór aktualnych danych dot. oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych monitorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie w latach 2010-2012.

Dane monitoringowe uzyskane w 2012 r. zostały sprawdzone i zweryfikowane w zakresie:

Zadaniem monitoringu diagnostycznego, wykonywanego co 6 lat, jest kompleksowy przegląd stanu wód w obszarze dorzecza, w wyniku którego możliwe będzie dokonanie klasyfikacji stanu wszystkich jednolitych części wód powierzchniowych. Monitoring operacyjny prowadzony jest co 3 lata w jednolitych częściach wód zagrożonych niespełnieniem ustanowionych dla nich celów środowiskowych, wyznaczonych na podstawie oceny wpływu znaczących oddziaływań na stan wód lub monitoringu diagnostycznego oraz w celu kontroli zmian ich stanu.

Monitoring obszarów chronionych prowadzony jest w celu ochrony znajdujących się tam wód użytkowanych przez ludzi oraz dla zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio zależnych od wody. Do obszarów chronionych zalicza się:

Zgodnie ze stanowiskiem Polski, przyjętym w Traktacie Akcesyjnym, obszar całego kraju został uznany za zagrożony eutrofizacją ze źródeł komunalnych, co oznacza, że wszystkie jednolite części wód rzecznych stanowią obszar chroniony.

Przy klasyfikacji stanu ekologicznego naturalnych jednolitych części wód rzecznych i silnie zmienionych jednolitych części wód rzecznych dodatkowo dokonano oceny zgodności ze wszystkimi normami ustanowionymi dla obszarów chronionych w odrębnych aktach prawnych.

Stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych (potencjał ekologiczny w przypadku wód silnie zmienionych) wyznaczają elementy biologiczne, charakteryzujące występowanie w wodach różnych zespołów organizmów, wspomagane przez elementy hydromorfologiczne i elementy fizykochemiczne. W 2012 r. w jednolitych częściach wód,  w których zrealizowany został program monitoringu diagnostycznego, klasyfikacją objęto elementy biologiczne: fitoplankton lub fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe i w wybranych częściach wód ichtiofaunę. W programie monitoringu operacyjnego badanym elementem biologicznym był fitobentos lub fitoplankton oraz ichtiofauna w wybranych punktach.

   Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011) elementom hydromorfologicznym w jednolitych częściach wód powierzchniowych, które na podstawie przeglądu warunków hydromorfologicznych wyznaczone zostały jako sztuczne lub silnie zmienione, nadana została II klasa – dobry potencjał ekologiczny. Elementom hydromorfologicznym w naturalnych jednolitych częściach wód przypisana została I klasa – stan bardzo dobry.

  Elementy fizykochemiczne obejmują wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny wód, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne oraz wskaźniki chemiczne z grupy syntetycznych i niesyntetycznych substancji specyficznych. Klasyfikację wskaźników fizykochemicznych wykonuje się poprzez porównanie wartości średniorocznych wyrażonych jako średnia arytmetyczna
z wartościami dopuszczalnymi ustalonymi dla dwóch klas jakości: I klasa oznacza stan bardzo dobry i II klasa stan dobry. Wskaźniki, których stężenia przekraczają wartości dopuszczalne dla II klasy, określa się jako poniżej stanu dobrego (lub potencjału dobrego dla wód silnie zmienionych).

Stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych klasyfikuje się przez nadanie im jednej z pięciu klas jakości: I klasa – stan bardzo dobry, II klasa – stan dobry, III klasa – stan umiarkowany, IV klasa – stan słaby, V klasa – stan zły. W przypadku potencjału ekologicznego części wód silnie zmienionych I klasa oznacza maksymalny potencjał, II klasa – dobry potencjał, III klasa – umiarkowany potencjał, IV klasa – słaby potencjał i V klasa – zły potencjał ekologiczny. Dla potrzeb prezentacji wyników klasyfikacji dla wód o maksymalnym i dobrym potencjale ekologicznym przyjmuje się jedną kategorię – potencjał ekologiczny dobry i powyżej dobrego.

Jednolita część wód powierzchniowych w obszarze chronionym jest w bardzo dobrym lub dobrym stanie ekologicznym (lub potencjale ekologicznym dobrym i powyżej dobrego w przypadku wód silnie zmienionych), jeśli jednocześnie spełnia wymagania dla bardzo dobrego lub dobrego stanu (dobrego i powyżej dobrego potencjału) ekologicznego i wymagania określone w odrębnych przepisach, dotyczących danego obszaru chronionego. Jeśli jednolita część wód jest w bardzo dobrym lub dobrym stanie ekologicznym (lub potencjale ekologicznym dobrym i powyżej dobrego), lecz nie spełnia wymagań ustalonych dla danego obszaru chronionego, wówczas określa się dla niej umiarkowany stan (lub potencjał) ekologiczny. W przypadku, gdy klasyfikowana część wód występuje w kilku obszarach chronionych, powinny być jednocześnie spełnione wymagania określone dla wszystkich obszarów chronionych.

Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

Ocena obejmuje:

• klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód stanowiących obszar chroniony,
• ocenę spełniania wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego, sporządzaną corocznie wg metodyki zawartej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r. Nr 204, poz.1728), w zakresie wskaźników określonym w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011) przyjmuje się, że jednolita część wód spełnia wymagania dodatkowe określone dla obszaru chronionego, jeśli stężenia zanieczyszczeń fizykochemicznych nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla kategorii A1 lub A2, a poziom zanieczyszczeń bakteriologicznych nie przekracza wartości dopuszczalnych dla kategorii A3.

Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym wody przeznaczone do bytowania ryb

Ocena obejmuje:

• klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód należących do obszarów sieci NATURA 2000 lub z nimi powiązanych (brak wymagań dodatkowych),
• ocenę spełniania wymagań dla bytowania ryb w tych częściach wód należących do obszarów chronionych, w których przedmiotem ochrony są gatunki ryb.

  Ocena spełniania wymagań dla wód przeznaczonych do bytowania ryb została wykonana wg metodyki zawartej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz.1455), w zakresie wskaźników określonym w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych

Ocena obejmuje:

• klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód stanowiących obszar chroniony,
• ocenę występowania przyspieszonej eutrofizacji wywołanej czynnikami antropogenicznymi, wskazującej na możliwość zakwitu glonów.

  Ocenę spełniania wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego wykonano w oparciu o zasady obowiązujące w klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, w zakresie wskaźników do oceny eutrofizacji ustalonych w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i rolniczych

Ocena obejmuje:

• klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód stanowiących obszar chroniony,
• ocenę występowania zjawiska eutrofizacji w oparciu o zasady obowiązujące w klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, w zakresie wskaźników określonych w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

W regionie wodnym Górnej Wisły nie wyznaczono obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia wód związkami azotu ze źródeł rolniczych, w związku z czym te obszary chronione nie zostały uwzględnione w ocenie.

Stan chemiczny określany jest na podstawie wskaźników chemicznych, które charakteryzują występowanie w wodach substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, wymienionych w rozporządzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011).

Stan chemiczny klasyfikowany jest jako dobry lub poniżej dobrego w oparciu o środowiskowe normy jakości określone dla stężeń średniorocznych i maksymalnych. Dopuszczalny poziom stężeń średniorocznych chroni wody przed zanieczyszczeniami długotrwałymi, natomiast dopuszczalny poziom stężeń maksymalnych chroni przez zanieczyszczeniami krótkotrwałymi przy zrzutach stałych. Jednolita część wód jest w dobrym stanie chemicznym, jeśli wartości średnioroczne stężeń i stężenia maksymalne wyrażone jako 90.percentyl badanych substancji chemicznych nie przekraczają środowiskowych norm jakości. Dla wybranych substancji chemicznych został określony jedynie dopuszczalny poziom stężeń średniorocznych, co oznacza że wartości stężeń średniorocznych chronią również przez krótkoterminowym wzrostem stężeń przy zrzutach stałych.

W zależności od liczebności rocznej serii wyników poszczególnych wskaźników chemicznych, ocenie stanu chemicznego przypisuje się poziom ufności wysoki (wymagane co najmniej 12 wyników w roku), średni (10-11 wyników) lub niski (4-9 wyników w roku). Ocena stanu chemicznego może być wykonana również na podstawie wyników badań ograniczonej liczby substancji chemicznych.

Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych badanych w 2012 r. została wykonana na podstawie wyników badań 45 substancji chemicznych. Dla 4 wskaźników chemicznych oznaczonych przez wykonawcę zewnętrznego na zlecenie GIOŚ został określony niski poziom ufności, dla pozostałych wskaźników – wysoki poziom ufności oceny stanu chemicznego.

Badania wykazały, że środowiskowe normy jakości zostały przekroczone dla wskaźnika wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dla sumy benzo(g,h,i)-perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu w 3 jednolitych częściach wód: Wisłoka od Dębownicy do Ropy, Jasiołka od Panny do Chlebianki i Strwiąż do granicy państwa.

Stan wód powierzchniowych ocenia się, porównując wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan wód jest dobry, jeśli są spełnione warunki: stan ekologiczny części wód jest co najmniej dobry (lub potencjał ekologiczny jest dobry i powyżej dobrego) i stan chemiczny jest dobry. Jeśli jeden lub obydwa warunki nie są spełnione, wówczas stan wód określa się jako zły. Ocena stanu jednolitych części wód została wykonana także w przypadku, gdy brak jest klasyfikacji jednego z elementów składowych oceny stanu wód, a element klasyfikowany (stan/potencjał ekologiczny lub stan chemiczny) osiągnął stan niższy niż dobry lub nie zostały spełnione wymagania dodatkowe określone dla obszarów chronionych. Wówczas stan wód oceniany jest jako zły.

Szczegółowe zestawienie danych monitoringowych, na podstawie których wykonana została klasyfikacja stanu i potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego w punktach pomiarowo-kontrolnych i jednolitych częściach wód rzecznych za 2012 r. oraz wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, oceny stanu chemicznego oraz stanu wód w punktach pomiarowo-kontrolnych i jednolitych częściach wód rzecznych, przy uwzględnieniu dziedziczenia oceny z lat 2010-2011, zestawione zostały w następujących tabelach:

Tab.1. Zestawienie tabelaryczne danych do klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego rzek w punktach pomiarowo-kontrolnych – ocena za 2012 r.

Tab.2.  Zestawienie tabelaryczne danych do oceny spełniania wymagań dodatkowych w punktach pomiarowo-kontrolnych monitoringu obszarów chronionych – ocena za 2012 r.

Tab.3. Zestawienie tabelaryczne danych do klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego w jednolitych częściach wód rzecznych – ocena za 2012 r.

Tab.4.  Zestawienie tabelaryczne klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu jednolitych części wód rzecznych w monitoringu obszarów chronionych – ocena za 2012 r.

UWAGA: Z uwagi na trwającą weryfikację metodyki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego wód w zakresie elementu biologicznego „ichtiofauna”, ostateczny wynik oceny stanu jednolitych części wód rzecznych może ulec zmianie.