Zbiorniki zaporowe traktowane są jako wody odcinków silnie zmienionych jednolitych części rzecznych. W 2012 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadził badania jakości wód w zbiornikach zaporowych zgodnie z Programem Państwowego monitoringu środowiska województwa podkarpackiego na lata 2010-2012 i Aneksem Nr 1 do Programu,zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

W 2012 r. silnie zmienione jednolite części wód rzecznych:

objęte były badaniami w ramach monitoringu diagnostycznego oraz monitoringu obszarów chronionych. W JCW Zbiornik Rzeszów realizowany był program monitoringu operacyjnego oraz badania w ramach monitoringu obszarów chronionych. Zestawienie programów badań zbiorników zaporowych w 2012 r. przedstawia tabela 1.

Ocenę stanu wód w zbiornikach zaporowych wykonano na podstawie:

oraz „Wytycznych dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska w sprawie: wykonania weryfikacji oceny jednolitych części wód powierzchniowych (rzek, zbiorników zaporowych, wód przejściowych i przybrzeżnych) za lata 2010 i 2011, sporządzenia oceny dla jcw ww. kategorii za rok 2012”, opracowanych w GIOŚ i zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Dane monitoringowe uzyskane w 2012 r. zostały sprawdzone i zweryfikowane w zakresie:

Zadaniem monitoringu diagnostycznego, wykonywanego co 6 lat, jest kompleksowy przegląd stanu wód w obszarze dorzecza, w wyniku którego możliwe będzie dokonanie klasyfikacji stanu wszystkich jednolitych części wód powierzchniowych. Monitoring operacyjny prowadzony jest co 3 lata w jednolitych częściach wód zagrożonych niespełnieniem ustanowionych dla nich celów środowiskowych, wyznaczonych na podstawie oceny wpływu znaczących oddziaływań na stan wód lub monitoringu diagnostycznego oraz w celu kontroli zmian ich stanu.

Monitoring obszarów chronionych prowadzony jest w celu ochrony znajdujących się tam wód użytkowanych przez ludzi oraz dla zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio zależnych od wody. Zgodnie ze stanowiskiem Polski, przyjętym w Traktacie Akcesyjnym, obszar całego kraju został uznany za zagrożony eutrofizacją ze źródeł komunalnych, co oznacza, że wszystkie jednolite części wód stanowią obszar chroniony. Przy klasyfikacji potencjału ekologicznego jednolitych części wód będących zbiornikami zaporowymi dodatkowo dokonano oceny zgodności ze wszystkimi normami, ustanowionymi dla obszarów chronionych w odrębnych aktach prawnych.

Schemat oceny stanu jednolitej części wód powierzchniowych będącej zbiornikiem zaporowym w obszarach chronionych

Potencjał ekologiczny jednolitych części wód rzecznych będących zbiornikami zaporowymi wyznaczają elementy biologiczne, charakteryzujące występowanie w wodach różnych zespołów organizmów, wspomagane przez elementy hydromorfologiczne i elementy fizykochemiczne. W 2012 r. w zbiornikach zaporowych klasyfikacją objęto 3 elementy biologiczne: fitoplankton, fitobentos oraz makrobezkręgowce bentosowe, dla których zostały obliczone wartości wskaźników: indeksu fitoplanktonowego (IFPL), indeksu okrzemkowego (IO) i wskaźnika makrobezkręgowców bentosowych (MZB). Wskaźniki IFPL i IO tworzą zintegrowany wskaźnik FLORA, który wraz ze wskaźnikiem MZB podlega klasyfikacji. Klasyfikacja elementów biologicznych została wykonana wg metodyki określonej w załączniku nr 8 pkt B2.XXVII rozporządzenia w sprawie klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011).

Zgodnie z Wytycznymi GIOŚ elementom hydromorfologicznym w jednolitych częściach wód będących zbiornikami zaporowymi: Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach oraz Zbiornik Besko przypisana została I klasa potencjału ekologicznego – potencjał maksymalny (zbiorniki nie są zlokalizowane na głównym ciągu szlaku ryb wędrownych). Dla elementów hydromorfologicznych w JCW Zbiornik Rzeszów przyjęto II klasę potencjału ekologicznego – dobry potencjał ekologiczny.

Elementy fizykochemiczne obejmują wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny wód, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne oraz wskaźniki chemiczne z grupy syntetycznych i niesyntetycznych substancji specyficznych (badane w ramach programu monitoringu diagnostycznego w zbiornikach Solina i Besko). Klasyfikację wskaźników fizykochemicznych wykonuje się poprzez porównanie wartości średniorocznych wyrażonych jako średnia arytmetyczna
z wartościami dopuszczalnymi ustalonymi dla dwóch klas jakości: I klasa oznacza stan bardzo dobry i II klasa stan dobry. Wskaźniki, których stężenia przekraczają wartości dopuszczalne dla II klasy, określa się jako poniżej potencjału dobrego.

Potencjał ekologiczny jednolitych części wód będących zbiornikami zaporowymi klasyfikuje się przez nadanie im jednej z pięciu klas jakości, gdzie: I klasa oznacza maksymalny potencjał, II klasa – dobry potencjał, III klasa – umiarkowany potencjał, IV klasa – słaby potencjał i V klasa – zły potencjał ekologiczny. Dla potrzeb prezentacji wyników klasyfikacji, dla wód o maksymalnym i dobrym potencjale ekologicznym przyjmuje się jedną kategorię – potencjał ekologiczny dobry i powyżej dobrego.

Jednolita część wód będąca zbiornikiem zaporowym w obszarze chronionym jest w potencjale ekologicznym dobrym i powyżej dobrego, jeśli jednocześnie spełnia wymagania dla dobrego i powyżej dobrego potencjału ekologicznego i wymagania określone w odrębnych przepisach, dotyczących danego obszaru chronionego. Jeśli jednolita część wód jest w potencjale ekologicznym dobrym i powyżej dobrego, lecz nie spełnia wymagań ustalonych dla danego obszaru chronionego, wówczas określa się dla niej umiarkowany potencjał ekologiczny. W przypadku, gdy klasyfikowana część wód występuje w kilku obszarach chronionych, powinny być jednocześnie spełnione wymagania określone dla wszystkich obszarów chronionych.

Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

Ocenie poddano JCW Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach oraz JCW Zbiornik Besko. Ocena obejmuje:

•  klasyfikację potencjału ekologicznego JCW,

• ocenę spełniania wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego, sporządzaną corocznie wg metodyki zawartej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r. Nr 204, poz.1728), w zakresie wskaźników określonym w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

 

Przepisy ustalają trzy kategorie jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów pitnych, a kryterium podziału stanowi stopień złożoności technologii uzdatniania niezbędnej do uzyskania wody przeznaczonej do spożycia:

kategoria A1 – woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji,

kategoria A2 – woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji oraz dezynfekcji,

kategoria A3 – woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym oraz dezynfekcji.

Określone kategorie odzwierciedlają jakość wód przed ich uzdatnieniem.

Przyjmuje się, że jednolita część wód spełnia wymagania dodatkowe określone dla obszaru chronionego, jeśli stężenia zanieczyszczeń fizykochemicznych nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla kategorii A1 lub A2, a poziom zanieczyszczeń bakteriologicznych nie przekracza wartości dopuszczalnych dla kategorii A3.

Badania wykazały, że wody w zbiornikach Solina i Besko odpowiadały kategorii A2 i spełniały wymagania dodatkowe ustalone dla obszarów chronionych, będących jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia.

Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie

Ocenie poddano JCW Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach. Ocena obejmuje klasyfikację potencjału ekologicznego, brak wymagań dodatkowych.

Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych

Ocenie poddano JCW Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach. Ocena obejmuje:

  Ocenę spełniania wymagań dodatkowych dla obszaru chronionego wykonano w oparciu o zasady obowiązujące w klasyfikacji potencjału ekologicznego, w zakresie wskaźników do oceny eutrofizacji ustalonych w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (2011).

Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych

Ocenie poddano JCW: Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach, Zbiornik Besko, Zbiornik Rzeszów. Ocena obejmuje:

W regionie wodnym Górnej Wisły nie wyznaczono obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia wód związkami azotu ze źródeł rolniczych, w związku z czym te obszary chronione nie zostały uwzględnione w ocenie.

Szczegółowe zestawienie danych do oceny spełniania wymagań dodatkowych określonych dla obszarów chronionych zawiera tabela 2.

Stan chemiczny określany jest na podstawie wskaźników chemicznych, które charakteryzują występowanie w wodach substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, wymienionych w rozporządzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011).

Stan chemiczny klasyfikowany jest jako dobry lub poniżej dobrego w oparciu o środowiskowe normy jakości określone dla stężeń średniorocznych i maksymalnych. Dopuszczalny poziom stężeń średniorocznych chroni wody przed zanieczyszczeniami długotrwałymi, natomiast dopuszczalny poziom stężeń maksymalnych chroni przez zanieczyszczeniami krótkotrwałymi przy zrzutach stałych. Jednolita część wód jest w dobrym stanie chemicznym, jeśli wartości średnioroczne stężeń i stężenia maksymalne wyrażone jako 90.percentyl badanych substancji chemicznych nie przekraczają środowiskowych norm jakości. Dla wybranych substancji chemicznych został określony jedynie dopuszczalny poziom stężeń średniorocznych, co oznacza że wartości stężeń średniorocznych chronią również przez krótkoterminowym wzrostem stężeń przy zrzutach stałych.

W zależności od liczebności rocznej serii wyników poszczególnych wskaźników chemicznych, ocenie stanu chemicznego przypisuje się poziom ufności wysoki (wymagane co najmniej 12 wyników w roku), średni (10-11 wyników) lub niski (4-9 wyników w roku).

Ocena stanu chemicznego dla jednolitych części wód: Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach i Zbiornik Besko została wykonana na podstawie wyników badań 44 substancji chemicznych. Dla 4 wskaźników chemicznych oznaczonych przez wykonawcę zewnętrznego na zlecenie GIOŚ został określony niski poziom ufności, dla pozostałych wskaźników – wysoki poziom ufności oceny stanu chemicznego. Badania wykazały, że środowiskowe normy jakości nie zostały przekroczone.

Stan jednolitych części wód będących zbiornikiem zaporowym oceniono, porównując wyniki klasyfikacji potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan wód jest dobry, jeśli są spełnione warunki: potencjał ekologiczny części wód jest dobry i powyżej dobrego i stan chemiczny jest dobry. Jeśli jeden lub obydwa warunki nie są spełnione, wówczas stan wód określa się jako zły. Stan jednolitych części wód: Zbiornik Solina do zapory w Myczkowcach i Zbiornik Besko został oceniony jako dobry.

Szczegółowe dane monitoringowe, na podstawie których została wykonana klasyfikacja potencjału ekologicznego, stanu chemicznego oraz stanu jednolitych części wód rzecznych będących zbiornikami zaporowymi zawarte są w następujących zbiorczych tabelach z danymi monitoringowymi i wynikami oceny dot. jednolitych części wód rzecznych za 2012 r.:

Zestawienie tabelaryczne danych do klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego w jednolitych częściach wód rzecznych – ocena za 2012 r. (pozycje w tabeli – lp. 35, 60, 71).

Zestawienie tabelaryczne klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu jednolitych części wód rzecznych w monitoringu obszarów chronionych – ocena za 2012 r. (pozycje w tabeli – lp. 36, 62, 73).