w 2003 roku
MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH
W 2003 roku badaniami monitoringowymi wód powierzchniowych w województwie podkarpackim zostaną objęte:
1. Rzeki w 83 przekrojach pomiarowo-kontrolnych; badania ukierunkowane zostaną na:
-
identyfikację jakości wód w zależności od aktualnego lub planowanego ich przeznaczenia,
-
określenie stanu chemicznego i pilotażowo, w wybranych zlewniach, określenie stanu ekologicznego,
-
identyfikację związków azotu w wodach oraz parametrów mających zastosowanie do oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych,
-
realizację programu pilotażowego mającego na celu identyfikację źródeł substancji niebezpiecznych w ściekach, których dotyczy dyrektywa Rady 76/464/EWG oraz monitorowaniu tych substancji w wybranych przekrojach kontrolnych,
2. Osady rzeczne w 4 punktach obserwacyjnych.
3. Zbiorniki wodne: Solina na Sanie i Besko na Wisłoku na 9 stanowiskach badawczych; badania ukierunkowane zostaną głównie na:
-
identyfikację jakości wód w zależności od ich przeznaczenia,
-
identyfikację związków azotu w wodach oraz parametrów mających zastosowanie do oceny stopnia eutrofizacji wód zbiorników.
W tabeli nr 1 zestawiono podstawowe dane dotyczące rzek, które są monitorowane w 2003 roku. Rzeki zestawiono w układzie pięciu zlewni: Wisły, Wisłoki, Sanu, Wisłoka oraz rzeki Strwiąż. W analogicznym układzie przedstawiono w tabelach w dalszej części informacje o przekrojach pomiarowo-kontrolnych monitoringu rzek.
W województwie podkarpackim sieć monitoringu rzek tworzą 33 przekroje pomiarowo-kontrolne (ppk) na 10 rzekach ważnych gospodarczo dla kraju oraz 50 ppk na rzekach ważnych dla województwa. Wśród ppk ważnych w skali kraju znajduje się 5 przekrojów sieci granicznej, zlokalizowane są one na rzekach przepływających przez tereny Polski i Ukrainy, tj.: Wiar, Wisznia, Szkło i Strwiąż. Pozostałe przekroje rozmieszczone są na następujących rzekach: Wisła, Wisłoka, Ropa, San, Wiar, Wisznia, Szkło, Wisłok i Tanew. Ponadto Delegatura w Tarnobrzegu wykonuje badania jakości wody Wisły w przekroju pomiarowo-kontrolnym położonym w Sandomierzu, woj. świętokrzyskie. Koordynatorem monitoringu rzek ważnych w skali kraju jest Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział we Wrocławiu.
Zestawienie przekrojów pomiarowo-kontrolnych monitoringu rzek ważnych w skali kraju zawierają tabele nr 2 i nr 3.
Lokalizację przekrojów pomiarowo-kontrolnych monitoringu rzek w województwie podkarpackim, w których prowadzone są badania jakości wód w 2003 roku zaznaczono na mapie nr 1.
W ramach programu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) podejmowane są zadania obligujące kraje członkowskie oraz kraje pretendujące do członkostwa w Unii Europejskiej do prowadzenia kontroli zmian jakości środowiska. Zadania te realizowane są w oparciu o Europejską Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET).
Jednym z zadań, jakie EEA realizuje we współpracy z krajami członkowskimi UE oraz krajami kandydującymi, jest tworzenie europejskiego systemu monitoringu wód śródlądowych EUROWATERNET. Sieć ta jest systemem informacji i monitoringu, zaprojektowanym i przetestowanym w Europejskim Centrum Tematycznym Wód Śródlądowych (ETC/IW) w celu zbierania i dostarczania Europejskiej Agencji Środowiska informacji o stanie zasobów wód śródlądowych (rzek, jezior i wód podziemnych) w Europie, ich jakości, ilości oraz zależności tych parametrów od czynników antropogenicznych.
Kierując się zaleceniami zawartymi w “Wytycznych technicznych do wdrażania sieci EUROWATERNET”, po przeprowadzeniu szczegółowej analizy lokalizacji stacji funkcjonujących w krajowej sieci monitoringu rzek, zaproponowano 136 stacji, które spełniają kryteria sieci EUROWATERNET. W województwie podkarpackim, w przedstawionym projekcie sieci, uwzględniono 11 przekrojów pomiarowo-kontrolnych położonych na następujących rzekach: Wisłoka, Ropa, San, Wiar, Wisznia, Szkło, Wisłok i Tanew. Przekroje te zaznaczono poprzez zaciemnienie pól w tabelach.
Tabela nr 3 Graniczne przekroje pomiarowo-kontrolne monitoringu rzek w województwie podkarpackim
Próby wody z rzek o znaczeniu krajowym pobierane są co miesiąc, natomiast w przekrojach granicznych – co dwa tygodnie.
Szczegółowy zakres pomiarów i częstotliwość oznaczania poszczególnych parametrów zanieczyszczenia wód o znaczeniu krajowym przedstawiono w tabeli nr 4. Oznaczane parametry zanieczyszczenia wód podzielone zostały na trzy grupy i dla każdej grupy ustalono częstotliwość pomiarów. Wskaźniki zakwalifikowane do grupy 1 wykonywane są przy każdorazowym poborze prób. Oznaczenia z grupy 2 wykonuje się zasadniczo raz na kwartał. Badania kwartalne wykonywane są w pierwszej połowie: stycznia, kwietnia, lipca i października. Oznaczenia ujęte w grupie 3 wykonuje się raz w roku, w pierwszej połowie czerwca.
W okresie czerwiec-wrzesień we wszystkich przekrojach oznaczenie chlorofilu “a” wykonuje się raz w miesiącu.
Tabela nr 4 Zestawienie wskaźników jakości wód badanych w monitoringu rzek o znaczeniu krajowym
W 2003 roku w województwie podkarpackim funkcjonuje 50 przekrojów pomiarowo-kontrolnych o znaczeniu regionalnym.
Stosownie do specyfiki i warunków ekologicznych w poszczególnych zlewniach, przeznaczenia wód, planowanych przedsięwzięć w zakresie ochrony wód oraz konieczności przygotowania wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska do realizacji obowiązków wynikających z regulacji prawnych UE w zakresie monitoringu wód powierzchniowych, do badań o charakterze regionalnym w roku 2003 wyznaczono cieki stanowiące m. innymi:
-
źródło zaopatrzenia w wodę na potrzeby komunalne (Wisłoka, Jasiołka, San, Wisłok),
-
odbiorniki ścieków komunalnych i przemysłowych (Wisła, Wisłoka, Ropa, Jasiołka, Wielopolka, Tuszymka, Łęg, San, Lubaczówka, Wisłok, Morwawa, Stobnica, Mleczka, Potok Rów, Babulówka, Trześniówka, Trzebośnica),
-
dopływające na obszar województwa podkarpackiego z terenów sąsiednich, tj. z obszaru województwa małopolskiego – rzeka Ropa, z obszaru województwa lubelskiego – rzeka Tanew oraz z terenu Ukrainy – rzeka Lubaczówka,
-
stanowiące naturalne miejsce bytowania ryb o znaczeniu gospodarczym (m.in. San, Wisłok, Tanew, Bukowa, Wisłoka, Ropa, Jasiołka).
Wykaz przekrojów pomiarowo-kontrolnych o znaczeniu regionalnym wraz z określeniem zakresu prowadzonych badań zamieszczono w tabeli nr 5.
Próby wody z rzek w przekrojach o znaczeniu regionalnym pobierane są raz w miesiącu.
W badaniach o charakterze regionalnym ustalono podstawowy i rozszerzony zakres oznaczanych wskaźników. Zakres podstawowy stanowi grupa 17 parametrów badanych z częstotliwością raz w miesiącu. Do zakresu rozszerzonego włączono wskaźniki, co do których istnieje uzasadniona konieczność ich wykonania w konkretnych przekrojach. Parametry te oznaczane są w wybranych przekrojach kontrolnych, z różną częstotliwością. W tabeli nr 5 każdemu przekrojowi pomiarowo-kontrolnemu przypisano zakres oznaczanych parametrów jakości wody ze wskazaniem parametrów wchodzących w zakres rozszerzony i częstotliwości ich badania. Ustalony zakres oznaczanych wskaźników jakości pozwoli na dokonanie oceny stanu wód w zależności od ich przeznaczenia oraz oceny stopnia eutrofizacji kontrolowanych rzek.
W miesiącach czerwiec-wrzesień w przekrojach o znaczeniu regionalnym, zaznaczonych w tabeli nr 5 oznaczenie chlorofilu “a” wykonuje się raz w miesiącu.
Tabela nr 5 Przekroje pomiarowo-kontrolne monitoringu rzek o znaczeniu regionalnym w 2003 roku w województwie podkarpackim (część 1, część 2, część 3)
Tabela nr 6 Zestawienie wskaźników jakości wód badanych w monitoringu rzek o znaczeniu regionalnym
Celem przygotowania WIOŚ do prowadzenia monitoringu śródlądowych wód powierzchniowych w zakresie stanu ekologicznego zaplanowano w 2003 roku przeprowadzenie w wybranych dwóch zlewniach badań pilotażowych makrobezkręgowców bentosowych. Pobór materiału badawczego w każdej wybranej zlewni nastąpi w przekroju kontrolnym należącym do sieci monitoringowej. Badania wykonane zostaną w okresie późnowiosennym (najlepiej w maju), zgodnie z “Metodyką badania makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby biologicznej oceny jakości rzek w Polsce”, zaproponowaną przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Do wykonania badań przygotowane są merytorycznie i technicznie laboratoria Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie oraz Delegatury w Jaśle.
Mapa 1– Monitoring rzek w woj. podkarpackim w roku 2003
MONITORING SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH
W zlewni Wisłoki, Sanu oraz w zlewni Wisły na obszarze województwa podkarpackiego zlokalizowane są zakłady przemysłowe emitujące do wód powierzchniowych ścieki mogące zawierać substancje niebezpieczne oddziałujące negatywnie i trwale na środowisko wodne, których dotyczy dyrektywa Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976r. w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre niebezpieczne substancje odprowadzane do środowiska wodnego, wraz z dyrektywami pochodnymi.
W 2003 roku planuje się wykonanie pilotażowych badań monitoringowych substancji niebezpiecznych w wybranych rzekach, powiązanych z identyfikacją podczas działań kontrolnych WIOŚ źródeł substancji niebezpiecznych w ściekach odprowadzanych do rzek. Do monitorowania wybrano następujące przekroje kontrolne:
-
rzeka Babulówka – ujście do Wisły,
-
rzeka Wisłoka – ujście do Wisły,
-
rzeka San – ujście do Wisły.
Zakres badań obejmuje następujące wskaźniki: rtęć, kadm, czterochlorek węgla, DDT, pięciochlorofenol PCP, sześciochlorobenzen, sześciochlorobutadien HCBD, chloroform, 1,2-dwuchloroetanuEDC, trójchloroetylen TRI, nadchloroetylen PER, trójchlorobenzen TCB, sześciochloroheksanHCH, aldryny, dieldryny, endryny i izodryny łącznie, w tym: aldryna, dieldryna, endryna, izodryna.
MONITORING OSADÓW RZECZNYCH
Skład geochemiczny osadów gromadzących się na dnie rzek i zbiorników wodnych jest bardzo dobrym wskaźnikiem jakości wód powierzchniowych, a zwłaszcza zawartości metali ciężkich, które w aluwiach występują w znacznie wyższych stężeniach niż w wodzie. Analiza chemiczna osadów umożliwia wykrywanie zmian stężeń tych metali w środowisku, nawet przy stosunkowo niskiej ich zawartości w wodach powierzchniowych.
Od roku 1991 na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska badania osadów dennych rzek i jezior w systemie krajowym wykonuje Państwowy Instytut Geologiczny. Sieć monitoringu osadów rzecznych obejmuje ogółem 301 punktów obserwacyjnych.
Próbki osadów rzecznych pobierane są raz w roku, w okresie letnim. Corocznie prowadzone są badania w około 80 punktach granicznych i reperowych rzek oraz w punktach zlokalizowanych poniżej dużych miast, charakteryzujących się wysokimi zawartościami większości badanych parametrów i wyraźnymi ich zmianami. Badania w pozostałych punktach prowadzone są w cyklu trzyletnim.
W badanych próbkach osadów dennych określa się zawartości: arsenu, baru, kadmu, miedzi, chromu, kobaltu, rtęci, niklu, ołowiu, strontu, wanadu i cynku oraz oznacza się zawartości pierwiastków, których związki biorą udział w zatrzymywaniu metali w osadach na dnie rzek, tj.: wapnia, magnezu, żelaza, manganu, fosforu, siarki i węgla organicznego. W wybranych punktach dodatkowo oznacza się zawartości w osadach wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.
Na obszarze województwa podkarpackiego znajdują się ogółem 22 punkty obserwacyjne o charakterze krajowym skorelowane przestrzennie z przekrojami o charakterze krajowym monitoringu rzek. Rozmieszczone są one przy ujściu zanieczyszczonych rzek oraz poniżej zrzutów znacznych ilości ścieków komunalnych i przemysłowych.
Trzyletni cykl badań osadów w rzekach województwa podkarpackiego zakończony został w 2002 roku. W 2003 roku badania osadów dennych wykonane zostaną jedynie w 4 punktach obserwacyjnych, które objęte są corocznym programem badań.
Wykaz punktów obserwacyjnych w województwie oraz przewidzianych do kontroli w 2003 roku przedstawiono w tabeli nr 7.
Tabela nr 7 Punkty obserwacyjne osadów rzecznych o znaczeniu krajowym w województwie podkarpackim
MONITORING ZBIORNIKÓW ZAPOROWYCH
W województwie podkarpackim nie prowadzi się badań jezior.
W 2003 roku w ramach regionalnego monitoringu zbiorników zaporowych kontynuowane będą badania trzech zbiorników zaporowych:
-
zbiornik Solina na rzece San,
-
zbiornik Besko na rzece Wisłok,
-
zbiornik w Rzeszowie na rzece Wisłok.
Badania wód zbiorników prowadzone są w dwóch terminach: w okresie wiosennym (marzec-kwiecień) i w okresie letnim (koniec sierpnia). Ustalenie dokładnego terminu badań zależy w dużym stopniu od sytuacji hydrometeorologicznej w zlewni w danym roku.
Wykaz stanowisk badawczych na zbiornikach zaporowych zamieszczono w tabeli nr 8.
Pobór prób wody ze zbiorników w układzie pionowym odbywa się z dwóch poziomów: z warstwy powierzchniowej (na głębokości 1 m) oraz z warstwy naddennej (na głębokości 1m nad dnem). Główne rzeki zasilające zbiorniki, tj. rzeka Wisłok dopływająca do zbiornika Besko i do zbiornika w Rzeszowie oraz rzeka San dopływająca do zbiornika Solina, kontrolowane są co miesiąc w ramach monitoringu rzek. Dodatkowo kontrolowana jest jakość wód Sanu odpływających ze zbiornika Solina.
Wskaźniki jakości oznaczane w wodach zbiorników zestawiono w tabeli nr 9. Zakres pomiarowy obejmuje wskaźniki niezbędne do oceny stopnia eutrofizacji oraz w dużym zakresie wskaźniki służące identyfikacji jakości wód w zbiornikach.
Tabela nr 8 Wykaz stanowisk kontrolnych monitoringu zbiorników zaporowych w wojewdztwie podkarpackim
Tabela nr 9 Wskaźniki jakości wód badane w wodach zbiorników zaporowych oraz w rzece San
MONITORING JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH
Zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne monitoring jakości wód podziemnych prowadzony jest przez państwową służbę hydrogeologiczną, której zadania pełni Państwowy Instytut Geologiczny. PIG sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem sieci monitoringu i obowiązany jest udostępniać nieodpłatnie zebrane informacje o stanie zasobów wód podziemnych, przetwarzane na podstawie standardowych procedur, organom władzy publicznej.
Z uwagi na gospodarcze znaczenie wód podziemnych oraz powszechne zagrożenie ich jakości, od wielu lat objęte są one badaniami monitoringowymi. Badania obejmują zwykłe (słodkie) wody podziemne, w których zawartość substancji rozpuszczonych (mineralizacja) nie przekracza 1000 mg/l.
W województwie podkarpackim monitoring jakości wód podziemnych realizowany jest w 24 punktach obserwacyjnych o charakterze krajowym. Punkty te zlokalizowane są poza zasięgiem lokalnych ognisk zanieczyszczeń. Są to zarówno ujęcia wód płytkiego krążenia (wody gruntowe), tj. ujęcia z poziomów o słabej naturalnej izolacji i przez to najbardziej wrażliwych na wpływ czynników antropogenicznych, jak i ujęcia wód wgłębnych, czyli ujęcia z poziomów wodonośnych o dobrej i bardzo dobrej naturalnej izolacji oraz źródła. Poprzez 11 punktów monitorowana jest jakość pięciu Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na terenie województwa.
Charakterystykę punktów obserwacyjnych monitoringu jakości wód podziemnych przedstawiono w tabeli nr 10, natomiast ich lokalizację na mapie nr 2.
Mapa 2 – Monitoring wód podziemnych w woj. podkaprackim w roku 2003
Próbki wody pobierane są raz w roku, w miesiącach sierpień-wrzesień. W ramach badań składu i własności fizykochemicznych wody oznacza się następujące parametry: arsen, azotany, azotyny, amoniak, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, bar, bor, brom, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, lit, magnez, mangan, miedź, molibden, nikiel, odczyn, ołów, potas, przewodnictwo elektrolityczne właściwe, krzem, substancje rozpuszczone, siarczany, sód, stront, twardość ogólna, tytan, wapń, wanad, węgiel organiczny, wodorowęglany, zasadowość ogólna, zawiesiny, żelazo ogólne.
Wyniki badań wraz z oceną jakości wód w poszczególnych punktach badawczych Państwowy Instytut Geologiczny przekazuje do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska każdorazowo po zamknięciu rocznego cyklu badań.
