Biuletyn nr 1/2002

Od Zespołu Redakcyjnego

Realizując obowiązki wynikające z ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, dotyczące m.in. udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie oraz zagrożeniach występujących na terenach gmin, powiatów i miast, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie wydaje corocznie raport o stanie środowiska na obszarze województwa. Ponadto w celu popularyzacji zagadnień ochrony środowiska oraz przekazywania rzetelnych i aktualnych wydarzeń w tej dziedzinie, opracowywane są publikacje wydawane w serii Biblioteki Monitoringu Środowiska a także szereg innych materiałów w postaci opracowań, komunikatów, sprawozdań, z których część znajduje się w naszym serwisie internetowym. Przygotowany po raz pierwszy biuletyn informacyjny jest kolejną próbą przedstawienia aktualnych wydarzeń z zakresu ochrony środowiska z terenu województwa podkarpackiego. Planujemy, że biuletyn będzie ukazywał się raz na kwartał. Wydawnictwo adresowane jest do organów administracji rządowej i samorządowej, które realizują zadania ochrony środowiska, przedstawicieli jednostek organizacyjnych, których działalność w istotny sposób wpływa na stan środowiska oraz szerokich grup młodzieży szkolnej i akademickiej. Mamy także nadzieję, że służyć będzie popularyzacji zagadnień ochrony środowiska przez środki masowego przekazu.

W kolejnych numerach publikowane będą informacje o realizacji zadań ustawowych IOŚ, takich jak: kontrola przestrzegania prawa o ochronie środowiska, badanie stanu środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska, przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska, współpraca międzynarodowa oraz zmiany w polskim ustawodawstwie w zakresie ochrony środowiska w aspekcie wymogów Unii Europejskiej.

Mamy nadzieję, że proponowane wydawnictwo będzie przydatne w pracy merytorycznej, jak również wykorzystywane w szeroko pojętej działalności informacyjnej i edukacyjnej a także stanie się cennym źródłem wiedzy o ochronie środowiska naszego województwa oraz istotnym narzędziem edukacji ekologicznej.

Jednocześnie zwracamy się do wszystkich czytelników „Biuletynu Informacyjnego” z prośbą o uwagi i opinie, zarówno co do podejmowanych tematów, jak również zawartości merytorycznej publikowanych tekstów. Oczekujemy zarówno propozycji tematycznych, jak i gotowych materiałów informujących o działaniach podejmowanych na rzecz poprawy stanu środowiska przez organy wyspecjalizowane w tym zakresie, jak również administrację samorządową oraz podmioty gospodarcze – dotyczących przedsięwzięć lokalnych i regionalnych.

Struktura organizacyjna WIOŚ w Rzeszowie

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie działa w oparciu o ustawę z dnia 20.07.91 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U.Nr 77, poz. 335 z 1991 r. z późn. zm.), ustawę z dnia 24.07.98 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku ze zmianą ustrojową państwa (Dz.U.Nr 106, poz. 668) oraz zatwierdzony przez Wojewodę Podkarpackiego Regulamin Organizacyjny Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Obszar działania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska z siedzibą w Rzeszowie obejmuje całe województwo podkarpackie, przy czym Inspektorat posiada trzy terenowe jednostki organizacyjne, tj. Delegatury w Jaśle (obejmująca zasięgiem działania powiaty: bieszczadzki, brzozowski, jasielski, krośnieński, leski, sanocki oraz miasto Krosno), Przemyślu (obejmująca zasięgiem działania powiaty: jarosławski, lubaczowski, przemyski, przeworski oraz miasto Przemyśl) i Tarnobrzegu (obejmująca zasięgiem działania powiaty: kolbuszowski, mielecki, niżański, stalowowolski, tarnobrzeski oraz miasto Tarnobrzeg) utworzone z byłych Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska.

Mapa 1 – Zasięg terytorialny delegatur Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie

Do zakresu działania WIOŚ w Rzeszowie, wynikającego z ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska należy w szczególności:

  • kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody,
  • kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska,
  • udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji,
  • udział w przekazywaniu do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
  • kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem,
  • prowadzenie postępowania administracyjnego w związku z naruszeniem wymagań ochrony środowiska, w tym w szczególności wydawanie decyzji w sprawach: wymierzania kar pieniężnych, wstrzymywania działalności, innych dotyczących ochrony środowiska,
  • współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi,
  • organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian,
  • opracowywanie i wdrażanie metod analityczno-badawczych i kontrolno-pomiarowych,
  • inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego,
  • kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych,
  • kontrola przestrzegania przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
  • kontrola przestrzegania przepisów i uzyskanych na ich podstawie zezwoleń, z wyłączeniem kontroli laboratoryjnej, w zakresie postępowania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi,
  • kontrola gospodarowania wodami w zakresie określonym w ustawie Prawo wodne,
  • kontrola przestrzegania przepisów o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową,
  • kontrola przestrzegania przepisów o odpadach,
  • informowanie organów administracji samorządowej o stanie środowiska na obszarze województwa oraz o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu,
  • udostępnianie organom administracji rządowej, samorządowej oraz społeczeństwu informacji o środowisku,
  • prowadzenie wykazów publicznie dostępnych dokumentów.

Ze względu na specyfikę zagrożeń i problemów ekologicznych występujących na terenie działania poszczególnych delegatur, przydzielono dla każdej z tych jednostek zadania szczególne, połączone ze specjalizacją w dziedzinie badań laboratoryjnych.
Zgodnie z delegacją ustawową Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska upoważnił kierowników delegatur do prowadzenia niektórych spraw w swoim imieniu.

Działalność inspekcyjno-kontrolna
(przykłady osiągniętych efektów ekologicznych)

Działania kontrolne Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie w stosunku do Zarządu Gminy i Miasta Strzyżów spowodowały zmianę jego podejścia do problemów ochrony środowiska i przyniosły wymierne efekty ekologiczne.

Za składowanie odpadów komunalnych w miejscu na ten cel nie wyznaczonym w latach 1994-1997 nałożono kary pieniężne w łącznej wysokości 1.696.987,03 zł.
Wymusiło to na Zarządzie Gminy i Miasta podjęcie działań, których wykonanie zapewniło usunięcie przyczyn wymierzenia kary. Gmina podjęła realizację zadania pn. „Budowa – rozbudowa składowiska odpadów komunalnych dla m. Strzyżowa” oraz rekultywację „starej” części składowiska. W związku z powyższym Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Rzeszowie odroczył termin płatności kar do dnia 31.12.2001r., a następnie decyzją z dnia 24.01.2002r. umorzył w całości nałożone kary.
Kontrola przeprowadzona w styczniu 2002r. wykazała, że Miasto i Gmina Strzyżów zakończyły budowę składowiska odpadów komunalnych w Strzyżowie i rozpoczęły jego eksploatację z dniem 1.06.2000r. W toku czynności inspekcyjnych stwierdzono również, że teren „starego” składowiska odpadów został zrekultywowany zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Projekcie technicznym rekultywacji”. Zostały zatem wykonane przedsięwzięcia będące podstawą odroczenia terminów płatności łącznych kar pieniężnych oraz usunięte przyczyny wymierzenia tych kar.
Zastosowane nowoczesne rozwiązania technologiczno–organizacyjne pozwalają prawie całkowicie ograniczyć niekorzystne oddziaływanie obiektu na środowisko naturalne. Obiekt zaprojektowano i wykonano jako składowisko szczelne, którego konstrukcja powiązana jest zarówno z istniejącym ukształtowaniem terenu jak i z koniecznym do wykonania obwałowaniem chroniącym składowisko przed zalaniem wodami rzeki Wisłok w stanach powodziowych, a także w powiązaniu konstrukcyjnym z przeznaczonym do rekultywacji starym składowiskiem odpadów. Dla kontroli szczelności podłoża składowiska oraz zabezpieczenia przed filtracją wód powierzchniowych wykonany został system drenażowy. Składowisko usytuowane jest na działce o powierzchni całkowitej 4,75ha.
W celu ograniczenia szkodliwego wpływu składowanych odpadów na atmosferę, wodę i glebę utworzono strefę ochronną o zasięgu 200 m, licząc od zewnętrznej strony obwałowania składowiska. Jednak zasadniczym elementem ochronnym jest ściśle przestrzegana technologia składowania odpadów polegająca na sukcesywnym przykrywaniu odpadów warstwami izolacyjnymi. Całkowity koszt budowy składowiska odpadów komunalnych zamknął się w kwocie 3 507 423,92 zł, w tym 1 757 423,92 zł to środki własne Gminy i Miasta Strzyżów. Koszt rekultywacji starej części składowiska wyniósł 499 600,00 zł, w tym 199 600,00 zł to środki własne Gminy i Miasta Strzyżów.

Także przeprowadzone przez Inspekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie kontrole Gminy Frysztak, przyniosły wymierne efekty dla środowiska.
Za składowanie odpadów w miejscowości Kobyle w miejscu na ten cel nie wyznaczonym, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Rzeszowie ustalił dla Gminy Frysztak kary pieniężne w wysokości 113 284,07 zł. Wymusiło to na Gminie podjęcie działań, których wykonanie zapewniło usunięcie przyczyn wymierzenia kary. Gmina podjęła realizację zadania w zakresie rekultywacji wysypiska odpadów komunalnych w miejscowości Kobyle. W związku z tym Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Rzeszowie odroczył termin płatności kar do dnia 30.06.2002 r.
Kontrola przeprowadzona w styczniu 2002 r. wykazała, że Gmina Frysztak zakończyła rekultywację terenu składowiska odpadów, zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Projekcie technicznym rekultywacji”. Ponadto stwierdzono, że Zarząd Gminy Frysztak nabył od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w Rzeszowie grunty położone w miejscowości Lubla i Widacz, z przeznaczeniem pod przyszłe składowisko odpadów. Gmina Frysztak partycypowała również w kosztach rozbudowy składowiska odpadów w Strzyżowie i tam w chwili obecnej deponowane są odpady z terenu gminy Frysztak.
Zrealizowanie tych przedsięwzięć pozwoliło na umorzenie kar pieniężnych wymierzonych Gminie Frysztak.

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż zrekultywowanie wysypiska odpadów komunalnych w miejscowości Kobyle, wyeliminowało jego niekorzystne oddziaływanie na wody rzeki Wisłok.

W związku z wypełnieniem kryteriów dotyczących wykreślenia z listy najbardziej uciążliwych zakładów dla środowiska w skali kraju, decyzją z dnia 11.01.2002 r. Głównego Inspektora Ochrony Środowiska Zakłady Tworzyw Sztucznych „ERG” S. A. w Pustkowie zostały skreślone z tzw. „Listy 80”.
Przyczyną umieszczenia Zakładów w 1990 r. na „Liście 80” było negatywne oddziaływanie na środowisko, w zakresie:

  1. zanieczyszczenia wód podziemnych przez składowisko odpadów „Wieloncza”;
  2. niewłaściwego unieszkodliwiania odpadów;
  3. odprowadzania nadmiernego ładunku formaldehydu do rzeki Wielopolki, powodującego obniżenie klasy czystości odbiornika powyżej ujęcia powierzchniowego wody pitnej dla Mielca;
  4. nadmierna emisja SO2 i pyłu z zakładowej energetyki;
  5. nadmierna emisja formaldehydu z większości procesów technologicznych.

Zakłady na przestrzeni lat 1990 – 2001, realizując szereg przedsięwzięć proekologicznych, doprowadziły do wyeliminowania i trwałego rozwiązania wszelkich naruszeń i nieprawidłowości w zakresie ochrony środowiska.
Ad. 1) Od 1997 r. zaprzestano eksploatacji składowiska odpadów „Wieloncza” i rozpoczęto rekultywację tego obiektu. W ramach rekultywacji I etapu wykonano wyprofilowanie skarpy oraz zadarniono powierzchnię sektora II składowiska, wykonano system odgazowujący obydwa sektory, wykonano barierę studni oczyszczających wody I poziomu wodonośnego terenu wokół składowiska. Ostateczne zamknięcie składowiska winno nastąpić w 2003 r. Badania monitoringowe wód podziemnych ze wszystkich piezometrów zlokalizowanych na odpływie ze składowiska wykazały, że w latach 2000-2001 nastąpił znaczny spadek poziomów zanieczyszczeń.
Ad. 2) Od roku 1997 wytworzone w zakładzie odpady składowane są na nowym dwusektorowym składowisku spełniającym wymogi ochrony środowiska. Składowisko posiada w pełni uregulowany stan formalno-prawny. Nowy obiekt przed infiltracją odcieku zabezpieczony jest geomembraną HDPE, posiadającą certyfikat szczelności. Sektor A wykorzystywany do składowania odpadów niebezpiecznych, uszczelniony został dodatkowo drugą geomembraną z zastosowaniem drenażu międzypowłokowego i nadpowłokowego oraz systemu czujników sensorowych. Na bieżąco prowadzone są pomiary szczelności geomembrany. Wokół składowiska wykonano sieć piezometrów służących obserwacji I i II poziomu wodonośnego.
Ad. 3) W celu ograniczenia ilości ścieków odprowadzanych do rzeki Tuszymki wybudowano zbiornik retencyjny oraz podczyszczalnię wód pochłodniczych i opadowych. Umożliwiło to zamknięcie obiegu wód pochłodniczych i spowodowało znaczne ograniczenie ilości ścieków odprowadzanych do Tuszymki. Na doprowadzeniu do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków, do której odprowadzane są ścieki technologiczne, wybudowano biologicznie czynny zbiornik buforowy. Oddano do eksploatacji szybową oczyszczalnię ścieków. Zaprzestano eksploatacji stacji odfenolowania, a ścieki fenolowo-formaldehydowe spalane są aktualnie w instalacji do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Inwestycja ta została oddana do użytkowania w 2001 r. Zamontowane w instalacji urządzenia pozwalają na unieszkodliwienie odpadów niebezpiecznych o nr kodu 07 02 08 (frakcja ciekła z produkcji żywic) do 20 000 m3 oraz odgazów z Wydziału Formaliny i Wydziału Żywic do 57 600 000 Nm3 w ciągu roku. Spalanie ścieków fenolowo-formaldehydowych spowodowało znaczny spadek stężeń formaldehydu w ściekach odprowadzanych do rzeki Wielopolki. Z badań monitoringowych wód płynących, prowadzonych przez WIOŚ w Rzeszowie, wynika, że na przestrzeni lat 1996 ¸ 2001 nastąpiło 9-krotne zmniejszenie stężenia formaldehydu w rzece Wisłoce. Aktualnie Zakład dotrzymuje warunków pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie oczyszczonych ścieków do rzek Tuszymki i Wielopolki we wszystkich wskaźnikach zanieczyszczeń.

Zdjęcie 1 – Instalacja do termicznego unieszkodliwiania ścieków i gazów odpadowych w ZTS “EGR” Pustków S.A.

Ad. 4) W celu ograniczenia nadmiernej emisji SO2 i pyłu z zakładowej energetyki oraz emisji z procesów technologicznych, w latach 1989 ¸ 2001, zrealizowano wiele zadań inwestycyjnych i modernizacyjnych, m. in.: zaprzestano produkcji tworzyw melaninowych, przeniesiono produkcję żywic fenolowych ze „starych” wydziałów do nowoczesnych. Instalacje wyposażone zostały w urządzenia ochronne takie jak filtry pulsacyjne i katalityczne dopalanie odgazów. Do nowego wydziału przeniesiono produkcję żywic poliestrowych, prowadzoną wcześniej pod wiatą. Wykonano modernizację urządzeń ochronnych na emitorze odprowadzającym gazy z instalacji do produkcji klejowych żywic aminowo-formaldehydowych.
W Elektrociepłowni kocioł OR-32 wyposażono w instalację do odsiarczania spalin. Z dniem 1.10.2001 r. przystąpiono do użytkowania kotła parowego, opalanego gazem. Spowodowało to zaprzestanie eksploatacji kotłów opalanych miałem węglowym.
Aktualnie Zakłady nie przekraczają dopuszczalnych ilości zanieczyszczeń, a emisja formaldehydu zmniejszyła się o 92 %.
W dniu 6.02.2002 r. Główny Inspektor Ochrony Środowiska przekazał na uroczystym spotkaniu decyzję o skreśleniu ZTS „ERG” S. A. w Pustkowie z „Listy 80” Prezesowi Zarządu.

Wykres 1

Trwa rekultywacja terenów pogórniczych rozpoczęta w 2001 r. w Kopalni Siarki „Basznia” zlokalizowanej w pobliżu obszarów chronionych uzdrowiska Horyniec Zdrój, gmina Lubaczów.
To między innymi działania Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadzane wspólnie z władzami samorządowymi, na przestrzeni lat 1998 – 2001, doprowadziły do uregulowania stanu formalno-prawnego i rozpoczęcia prac rekultywacyjnych na obiekcie. Rekultywacja terenów pogórniczych nie była prowadzona od roku 1993, kiedy to „SULPHURQUEST of POLAND” po zakończeniu wydobycia siarki porzucił obiekty zaplecza technicznego i urządzenia usytuowane na polu górniczym nie przeprowadzając fizycznej likwidacji zarówno otworów technologicznych jak i usunięcia pozostałości siarki z terenu składowiska zlokalizowanego przy obiektach Kopalni. Nie przeprowadził także rekultywacji pola górniczego oraz pozostawił bez konserwacji urządzenia odwadniające pole górnicze, powodując postępującą erozję wodną terenu oraz niszczenie gminnej drogi.

Kontrole przeprowadzane w latach 1999 – 2002 przez Inspekcję Ochrony Środowiska wykazały, że istniejący stan formalno – prawny oraz zaniedbania ze strony zarządzającego obiektem spowodowały, że do 1.08.2000 r. (do dnia powołania Likwidatora Spółki „SULPHUR” z o. o. w Warszawie ), bez zabezpieczenia oraz nadzoru i dozoru pozostawało 110 otworów eksploatacyjnych i obserwacyjnych. Ich pogarszający się stan techniczny /stwierdzano wycieki wód złożowych z otworów/ oraz zaniechanie obserwacji złoża mogły w tym okresie w każdej chwili doprowadzić do niekontrolowanej erupcji wody złożowej, połączonej z emisją siarkowodoru. Dodatkowe zagrożenie dla wód i powierzchni ziemi stwarzały także nieuporządkowane składowiska, na których pozostawiono zanieczyszczoną siarkę. Stan techniczny urządzeń ulegał systematycznemu pogarszaniu. Następowała dewastacja obiektów kubaturowych Kopalni i rurociągów technologicznych. Zarządzający nie dopełnił także obowiązku likwidacji i zabezpieczeń ujęcia wód powierzchniowych na potoku Smolinka oraz ujęcia wód podziemnych. Oględziny przeprowadzane w trakcie kontroli potwierdzały postępującą korozję głowic, zasuw i rur okładzinowych, zwłaszcza na odwiertach z początkowych lat eksploatacji oraz ogólny dostęp osób postronnych na teren obiektów. Brak dozoru spowodował także kradzieże urządzeń i materiałów oraz zabawy dzieci w budynkach Kopalni. Zdarzenie takie miało miejsce w listopadzie 2000 r. kiedy to po włamaniu się przez osoby postronne do laboratorium chemicznego Kopalni wyniesione i rozrzucone zostały po terenie substancje chemiczne, w tym chlorek rtęci. Dopiero działania operacyjne przeprowadzone przez Państwową Straż Pożarną wspólnie z tut. Inspektoratem doprowadziły do usunięcia zagrożenia dla ludzi i środowiska.

Dopiero od grudnia 2000 r. Likwidator podjął dozór nad obiektem, a od lutego 2001 r. nadzór nad piezometrami eksploatacyjnymi i obserwacyjnymi. Wszelkie wycieki i sączenia z otworów oraz wymiany skorodowanych i wyeksploatowanych uszczelek i zaślepek prowadzone są na bieżąco. Na przestrzeni lat 2001 – 2002 usuwano wielokrotnie takie usterki i awarie.

Opracowany został „Program rekultywacji terenów pogórniczych i likwidacji infrastruktury przemysłowej byłej Kopalni Siarki „Basznia” wg którego prowadzi się rekultywację. Jej zakończenie (pod warunkiem zabezpieczenia środków finansowych) planowane jest na koniec roku 2006. Kopalnia Siarki „Basznia” objęta jest zasadami finansowania uregulowanymi w ustawie z dnia 14 lipca 2000 r. o restrukturyzacji finansowej górnictwa siarki.

Ostatnia kontrola w nieczynnej i porzuconej Kopalni Siarki „Basznia” przeprowadzona przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie w marcu 2002 r. wykazała, że Likwidator realizując zarządzenie pokontrolne WIOŚ spowodował usunięcie z terenu składowiska Kopalni zanieczyszczonej siarki. Siarkę wywieziono do wyrobiska górniczego w Kopalni Siarki „Machów” w Tarnobrzegu. W ramach wykorzystania powrotnych kursów samochodowych, do Baszni przywieziono wapno poflotacyjne, które aktualnie deponowane jest na terenie Kopalni. Wapno to zostanie zastosowane przy rekultywacji gruntów pogórniczych zanieczyszczonych siarką.

Zdjęcie 2

Zdjęcie 3

Tabela 1 – Przeprowadzone kontrole oraz kary za nieprzestrzeganie warunków korzystania ze środowiska nałożone przez WIOŚ w Rzeszowie i podległe Delegatury w I kwartale 2002 r.

Monitoring środowiska

Ocena województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza-klasyfikacja stref

Wstępna ocena jakości powietrza stanowi I etap realizacji działań związanych z przystosowaniem polskiego systemu oceny i sterowania jakością powietrza do wymagań przepisów Unii Europejskiej, przeniesionych na grunt polski przez obowiązującą od 1 października 2001roku ustawę – Prawo ochrony środowiska.

Podstawowym dokumentem określającym wymagania dotyczące oceny i zarządzania jakością powietrza w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa 96/62/EC z dn. 27.09.1996 roku na temat oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza, zwana dyrektywą ramową i dyrektywy pochodne lub ich projekty dotyczące poszczególnych zanieczyszczeń (lub grup zanieczyszczeń). Dyrektywy określają kryteria jakości powietrza oraz tworzą zasady i mechanizmy działań mających na celu:

  • planowanie poprawy jakości powietrza na obszarach, gdzie nie spełnia ona założonych kryteriów;
  • utrzymywanie jakości powietrza na obszarach, gdzie jest ona wystarczająca.

Zakres podejmowanych działań jest uzależniony od wyników oceny jakości powietrza. Oceny dokonuje się co roku, na podstawie pomiarów stężeń w stałych punktach lub pomiarów wskaźnikowych, obliczeń modelowych, obiektywnych metod szacowania czy metod łączonych. Wyboru określonej metody oceny dokonuje się w oparciu o informacje o poziomach zanieczyszczeń uzyskane w wyniku przeprowadzenia oceny wstępnej. Obowiązek prowadzenia oceny dotyczy następujących zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną zdrowia oraz dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną roślin/ekosystemów.
Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska, strefą jest obszar aglomeracji o liczbie mieszkańców większej od 250 tysięcy lub obszar powiatu, który nie wchodzi w skład aglomeracji. Na terenie województwa podkarpackiego wyróżniono dwadzieścia pięć stref, których granice pokrywają się z granicami powiatów. Wszystkie strefy poddano ocenie jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia.
Dwutlenek siarki.

Spośród 25 powiatów na terenie województwa sklasyfikowanych pod kątem kryteriów monitoringowych dla ochrony zdrowia ludzi, górny próg oszacowania dla dwutlenku siarki został przekroczony więcej razy niż dopuszczalna liczba przypadków (klasa I) w jednej strefie. Wartości stężeń SO2 pomiędzy górnym a dolnym progiem oszacowania (klasa II) obserwowano w 4 powiatach grodzkich i czterech ziemskich. Pozostałe strefy w województwie zaliczono do III klasy, w której znajdują się obszary, gdzie w okresie objętym oceną nie notowano przekroczeń dolnego progu oszacowania z częstością większą niż dopuszczalna.

Dwutlenek azotu

Analiza stężeń NO2 w województwie pozwoliła na zaliczenie 2 stref do klasy I, a 7 do klasy II. W pozostałych strefach dolny próg oszacowania nie był przekraczany więcej razy niż dopuszcza dyrektywa.

Pył zawieszony

Biorąc pod uwagę kryteria decydujące o kierunkach modernizacji systemu monitoringowego dla ochrony zdrowia, 17 stref w województwie zaliczono do I klasy dla pyłu zawieszonego, 7 stref do klasy II. W klasie III znalazła się 1 strefa.

Ołów

Tylko 2 strefy w przypadku ołowiu sklasyfikowano wykorzystując wyniki pomiarów. W przypadku pozostałych stref posłużono się metodą obiektywnego szacowania i analogią z inną strefą. Istniejące wyniki pomiarów wskazują na niskie zanieczyszczenie powietrza ołowiem na terenie województwa. Wszystkie strefy zaliczone zostały do klasy III.

Tlenek węgla

Przy klasyfikowaniu stref dla tlenku węgla, pomiary były wykorzystywane w 3 strefach, w pozostałych nie dysponowano wynikami ze stałych punktów, zastosowano więc metodę obiektywnego szacowania lub analogii z inną strefą. zestawione wyniki pomiarów wskazują na niskie zanieczyszczenie powietrza CO na terenie województwa. Wszystkie strefy zaliczone zostały do klasy III.

Benzen

W klasyfikacji stref dla benzenu nie dysponowano wynikami pomiarów, wykorzystano więc informacje o wielkości emisji z emitorów punktowych i liniowych oraz zastosowano metodę obiektywnego szacowania.

Ochrona roślin i ekosystemów

Biorąc pod uwagę kryteria decydujące o kierunkach modernizacji systemu monitoringowego dla ochrony roślin i ekosystemów w wyniku przeprowadzonej oceny stref w województwie podkarpackim uznano, że ze względu na zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki do klasy II należy zakwalifikować 8 stref, a tlenkami azotu 6 stref. Pozostałe strefy zaliczone zostały do
klasy III.

Klasyfikacja stref miała na celu określenie metod prowadzenia ocen bieżących, a więc reorganizacji istniejącego systemu monitoringu. Wykonana klasyfikacja stref w województwie podkarpackim wskazuje na potrzebę prowadzenia intensywnych pomiarów na wysokim poziomie:

  • ze względu na ochronę zdrowia:
    • w mieście Rzeszów w zakresie: dwutlenku azotu, tlenku węgla, ołowiu, benzenu i pyłu zawieszonego;
    • w powiecie jarosławskim w zakresie: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego
    • w powiatach: rzeszowskim, mieleckim, dębickim, jasielskim i stalowowolskim w zakresie pyłu zawieszonego
  • ze względu na ochronę roślin i ekosystemów:
    • w powiecie jarosławskim w zakresie: dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu.

Współpraca międzynarodowa

Zagrożenia ekologiczne związane z górnictwem siarkowym na Ukrainie w aspekcie ich transgranicznego oddziaływania

Położenie geograficzne województwa podkarpackiego powoduje, że jest ono obszarem tranzytowym dla zanieczyszczeń środowiska z Ukrainy, z którą województwo graniczy na odcinku 236 km. Szczególnie narażone na awaryjne zanieczyszczenia są wypływające z Ukrainy graniczne rzeki Szkło, Wisznia i Lubaczówka – prawe dopływy Sanu.

Zagrożenia ekologiczne na terenach przygranicznych po stronie ukraińskiej związane są głównie z górnictwem siarkowym. W odległości około 20 km od granicy znajduje się powstałe w 1964 roku Jaworowskie Państwowe Górniczo-Chemiczne Przedsiębiorstwo „Siarka”. Wydobywało ono rocznie około 2,8 mln ton siarki metodą odkrywkową z dalszym wzbogacaniem oraz metodą podziemnego wytapiania. W roku 1994 wydobywanie zawieszono. Po eksploatacji siarki pozostało wyrobisko o powierzchni około 1200 ha, co łącznie z terenem zajętym pod zwałowiska mas ziemnych, instalacje, składowiska odpadów poflotacyjnych tworzy około 8 000 ha terenów zdegradowanych.
Eksploatacja złóż siarki rodzimej w kopalni „Jaworów” doprowadziła do poważnego zachwiania stosunków wodnych. Powstał lej depresyjny o powierzchni około 100 km2. Na bardzo znacznych powierzchniach występuje zjawisko zapadania się gruntu i tworzenie się tzw. kawern. Bardzo duże powierzchnie terenu znalazły się w strefie agresywnego wpływu niezorganizowanej emisji, pochodzącej z produkcji i gromadzenia siarki. Istotny problem stanowią też osuwiska mas ziemnych powstałych w trakcie odkrywania złoża, jak również zbiorniki retencyjne wód złożowych o wysokim stopniu mineralizacji, w tym jeden o objętości 15 mln m3, zlokalizowany nad jednym z mniejszych dopływów granicznej rzeki Wisznia. Mimo zaprzestania wydobycia siarki, każdej doby z terenu kopalni trzeba było wypompowywać ponad 100 tys. m3 wód złożowych o wysokiej zawartości siarkowodoru. W sierpniu 2001 roku zaprzestano wypompowywania wód złożowych i pod koniec listopada ich poziom w wyrobisku osiągnął 25 m.

Na terenach przygranicznych po stronie ukraińskiej, w odległości około 0,5 km od granicy z Polską znajduje się ponadto górnicze pole siarkowe „Niemirów”. Jest ono nieczynne od lat 80 tych, a wydobycie siarki prowadzono metodą podziemnego wytopu. Po zakończeniu eksploatacji pozostało około 3 tys. otworów obserwacyjnych i wydobywczych o głębokościach 160-200 m. Na polu górniczym prowadzona jest rekultywacja techniczna, polegająca na usuwaniu skorodowanych instalacji przesyłowych i zbiorników na ciekłą siarkę. Także i tutaj występują zjawiska zapadania się gruntu i powstają w tych miejscach różnej wielkości jeziorka. Po intensywnych opadach deszczu na powierzchni wody tworzy się warstewka siarki krystalicznej, która spływa do okolicznych cieków wodnych stwarzając potencjalne zagrożenie dla wypływającej z Ukrainy rzeki Lubaczówki.

W dniach 26-28 listopada 2001 roku, w trakcie ukraińsko-polskiego seminarium poświęconego problemom ekologicznym w obszarach nadgranicznych przedstawiciele strony polskiej poinformowani zostali o zamierzeniach dot. sposobu zagospodarowania wyrobiska. Z przedstawionych materiałów, zawartych w dokumencie pt. „Dane wyjściowe do projektu odtworzenia równowagi ekologicznej oraz rekultywacji terenów zdegradowanych robotami górniczymi Jaworowskiego Państwowego Górniczo-Chemicznego Przedsiębiorstwa „Siarka” wynika, że wyrobisko wypełnione zostanie wodą, a wykorzystane do tego celu zostaną między innymi zasoby wodne granicznej rzeki Szkło. Aktualnie trwają już prace ziemne przy budowie kanału, który doprowadzi wody tej rzeki do wyrobiska. Ta sytuacja może spowodować bardzo znaczące i trwające kilka lat obniżenie przepływów wody w rzece Szkło na terytorium Polski i mieć wpływ na stosunki wodne w obszarze przygranicznym.
Prowadzone w 2001 r. badania wykazały, że jest ona najbardziej zanieczyszczonym ciekiem granicznym. Według klasyfikacji ogólnej wody tej rzeki nie odpowiadają żadnej z obowiązujących w Polsce klas czystości. Przekraczane są wskaźniki fizyko-chemiczne, bakteriologiczne i hydrobiologiczne.
Szczegółowa analiza wyników badań wykazuje, że istnieje ścisły związek między podejmowanymi w zlewni rzeki Szkło po stronie ukraińskiej przedsięwzięciami technicznymi, a wartościami stężeń wskaźników zanieczyszczeń. Widać to wyraźnie na przykładzie stężeń siarczanów. Po zaprzestaniu wypompowywania wód złożowych z wyrobiska w sierpniu 2001 r., stężenia siarczanów w wodach rzeki Szkło wyraźnie zmalały. Po wznowieniu pompowania w listopadzie 2001 r. poziom siarczanów ponownie wzrósł. Okresowe zaprzestanie wypompowywania wód złożowych spowodowało w przekroju pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Budzyń nie tylko obniżenie stężeń zanieczyszczeń o charakterze przemysłowym, ale równoczesny wzrost zanieczyszczeń o charakterze komunalnym, który związany jest z niewystarczającym oczyszczaniem ścieków komunalnych z miejscowości Szkło, Jaworów i Krakowiec.

Można uznać, że sytuacja ekologiczna na obszarach przygranicznych po stronie ukraińskiej, wiążąca się ze skutkami działalności przemysłu siarkowego, nie jest dla Polski w pełni bezpieczna. Projektowane rozwiązania dotyczące sposobu zagospodarowania wyrobiska kopalni siarki „Jaworów”, polegające na wypełnieniu tego wyrobiska m. in. wodami granicznej rzeki Szkło mogą spowodować bardzo znaczące i trwające kilka lat obniżenie przepływów wody w tej rzece na terytorium Polski, co będzie miało wpływ na stosunki wodne w obszarze przygranicznym. Ponadto możliwe jest skażenie w pasie przygranicznym wód IV rzędowych związkami siarki wymywanej z powierzchni terenu a także siarkowodorem z niezlikwidowanych i niezabezpieczonych otworów wiertniczych (6000 szt. otworów na polu górniczym Niemirów), niektóre z nich znajdują się w odległości kilkudziesięciu metrów od granicy. W bezpośrednim sąsiedztwie granicy istnieje także skażenie powierzchni ziemi poprzez jej zakwaszenie nawet do poziomu pH 2,5. Występuje tu pylenie na znacznych obszarach pozbawionych roślinności terenu kopalni Niemirów (łącznie ok. 4000 ha).

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadzi systematyczny nadzór badawczy nad stanem jakości wód granicznych, współpracuje z Państwowym Urzędem Ekologii i Zasobów Naturalnych Obwodu Lwowskiego w przypadkach wystąpienia nadzwyczajnych zanieczyszczeń środowiska. Płaszczyzną wymiany informacji i doświadczeń są także organizowane cyklicznie przez obie strony konferencje ekologiczne oraz seminaria.

Wykres 2
Wykres 3
Wykres 4


Konferencje, szkolenia, seminaria, spotkania

W dniu 6 lutego 2002 r. w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie odbyło się uroczyste spotkanie podsumowujące przedsięwzięcie pod nazwą „Tworzenie bazy monitoringu środowiska na przyszłej granicy Unii Europejskiej”. Realizacja tego zadania przebiegała dwuetapowo: pierwszy etap obejmował poszerzenie bazy lokalowej WIOŚ w celu zapewnienia niezbędnych warunków, pozwalających na pełną realizację zadań Inspekcji Ochrony Środowiska i dostosowanie posiadanej bazy monitoringu środowiska do wymogów UE. Dzięki dotacji uzyskanej z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska oraz wykorzystując środki budżetowe dokonano nadbudowy III piętra i wyposażono pomieszczenia w niezbędne urządzenia techniczne dla potrzeb Wydziału Monitoringu Środowiska, zbudowano monitoringową sieć komputerową w Delegaturach w Jaśle i Tarnobrzegu, podłączono WIOŚ w Rzeszowie i wszystkie Delegatury do internetu oraz utworzono wojewódzką sieć informatyczną do zbierania, gromadzenia i udostępniania danych monitoringowych w laboratoriach.

Zdjęcie – 4 Pracownia chromatograficzna w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie

Drugi etap prac obejmował między innymi wykonanie własnej kotłowni gazowej dla budynku WIOŚ przy ul. Langiewicza 26 w Rzeszowie.

Zdjęcie 5 – Uroczyste przecięcie wstęgi przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i Wicewojewodę Podkarpackiego w nowej kotłowni Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie przy ul. Langiewicza 26

Uzyskane dotacje pozwoliły również na zakup dwóch samochodów do przewozu próbek w Delegaturach w Jaśle i Przemyślu, które to jednostki są odpowiedzialne za pomiary zanieczyszczeń wód granicznych i powietrza.

Zrealizowane inwestycje, w znacznej mierze dofinansowane z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska zostały przeprowadzone w celu prowadzenia dokładniejszej oceny stanu środowiska w aspekcie tworzenia programów jego ochrony, jak również zapewnienia lepszych warunków do realizacji naszych zobowiązań międzynarodowych.

W spotkaniu uczestniczyli m.in. poseł na Sejm RP p. Władysław Stępień, Główny Inspektor Ochrony Środowiska p. Krzysztof Zaręba, Wicewojewoda Podkarpacki p. Kazimierz Surowiec, przedstawiciele Ministra Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska.

Aktualności

W dniach 16-17.05.2002 r. w Samorządowym Centrum Kultury w Mielcu odbędzie się kolejna III Ekologiczna Konferencja Szkoleniowa „Przemysł podkarpackiego a stan środowiska w regionie”. Organizatorem konferencji jest Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska i Prezydent Miasta Mielca. W trakcie konferencji przewidziano m,in. podsumowanie młodzieżowej sesji ekologicznej oraz zwiedzanie wybranych zakładów Specjalnej Strefy Ekonomicznej „EURO-PARK” w Mielcu. Zainteresowanych nowoczesnymi metodami i instalacjami do utylizacji odpadów zapraszamy również na stoiska firm prezentujących się w trakcie konferencji na ekspozycji „Ekologia-2002”.

Zgodnie z wieloletnią tradycją każdego roku Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska z całej Polski spotykają się na turnieju sportowym – rozgrywkach w piłce nożnej. W br. w dniach 6-9 czerwca w Zakopanem odbędą się XVI Mistrzostwa Polski WIOŚ w Halowej Piłce Nożnej . Organizatorem jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – zwycięzca poprzednich rozgrywek. Organizowane spotkania są nie tylko dobrą formą wypoczynku dla pracowników, ale są również okazją do wymiany doświadczeń w zakresie merytorycznej pracy poszczególnych Inspektoratów.